İbni Haldun'un ismi, tarih, sosyoloji ve ekonomi gibi alanlarda derin etkiler bırakmış bir düşünür olarak pek çok araştırmacının ilgisini çekiyor. İbni Haldun kimdir? ve İbn-i Haldun neyi icat etmiştir? gibi sorular, onun hayatı, düşünceleri ve mirası hakkında bir pencere aralamak için atılan adımlar. 14. yüzyılda yaşamış olan İbni Haldun'un, sadece bir düşünürden çok daha fazlası olduğunu keşfetmek, tarih ve sosyolojiye olan ilgisiyle klasik ve modern düşüncenin kesişiminde önemli bir rol oynadığını anlamak demektir. İşte detaylar haberimizde
İbni Haldun kimdir?
İbn Haldun (27 Mayıs 1332, Tunus - 19 Mart 1406, Kahire), modern tarihyazımının, sosyolojinin ve iktisatın öncülerinden kabul edilen 14. yüzyıl düşünürü, devlet adamı ve tarihçisidir. Ayrıca İslam aleminde Liberalizm ilkelerini kitaplarında bulunduran ilk Müslüman düşünür olarak bilinir.
Köklü bir aileden gelen İbn Haldun, iyi bir eğitim aldıktan sonra Tunus ve Fas'ta devlet görevlerinde bulundu. Daha sonra Gırnata ve Mısır'da çalıştı. Ancak, Kuzey Afrika'nın o dönem istikrarsız ve entrikalarla dolu siyasal yaşamı onu 2 yıl hapiste geçirmesine neden oldu. Bedevi kabilelerini çok iyi tanıması, onu aranan bir devlet adamı ve danışman haline getirdi. Mısır'da 6 defa Maliki kadılığı yaptı ve Şam'ı işgal eden Timur ile görüşmesi bir fatih ile bir bilginin ilginç buluşması olarak tarihe geçti.
Siyasal yaşamdan çekildiği dönemlerde İbn Haldun, adını tarihe geçiren 7 ciltlik dünya tarihi Kitâbu’l-İber ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü Mukaddime'yi yazdı. Eseri, Arap dünyasında etki yaratmasa da Osmanlı tarih anlayışını derinden etkilemiştir. Başta Katip Çelebi, Naima ve Ahmet Cevdet Paşa olmak üzere Osmanlı tarihçileri Osmanlı Devleti'nin yükseliş ve çöküşünü pek çok defa onun teorileriyle analiz etti.
Arap dünyasında yeniden keşfedilmesi ancak Arap milliyetçiliğinin gelişmeye başlaması ile oldu. 19. yüzyıldan itibaren ise Avrupalı tarihçiler tarafından keşfedildi ve eserleri büyük takdir gördü. Öyle ki Toynbee, aradan geçen yüzyıllardan sonra onun için şöyle dedi: "Herhangi bir zamanda, herhangi bir ülkede, herhangi bir zihin tarafından yaratılmış en büyük tarih felsefesinin sahibi."
İbn-i Haldun neyi icat etmiştir?
1347 yılında Tunus'u ele geçirdiğinde, sadece yirmi yaşındaydı. Tunus'tan Fas'a geçti ve Sultan Ebu İshak'ın isteği üzerine İbn Tafragin'in kaleminde alâmet kâtibi olarak çalışmaya başladı. 1362 yılında İspanya'ya gitti ve Gırnata Emiri Ebu Abdullah Muhammed’in hizmetine girdi. Ancak 1366'daki yönetim değişikliği sonrası vazifesinden ayrılarak Kuzey Afrika'ya döndü ve Bicaye’de başvezirlik makamına getirildi. Ardından siyasi sürtüşmeler nedeniyle 1374'te İspanya'ya dönmek zorunda kaldı, ancak tekrar Afrika'ya gönderildi.
Siyasi çalkantılardan bıkan İbni Haldun, İbni Selame denilen bir kaleye yerleşerek Mukaddime eserini tamamladı. 1382 yılında Mısır'a giderek Kahire'deki medreselerde müderrislik yapmaya başladı ve Hicaz, Kudüs ve Suriye'ye seyahatler düzenledi. İbni Haldun, 1406 yılında Kahire'de vefat etti.
İbni Haldun'un önemli eserleri arasında Kitâbu'l-İber, Mukaddime, Lubâb'ul-Muhassal ve Şifâu's-Sâil li-Tehzîbi'l-Mesâil bulunmaktadır. Ayrıca, İbn Rüşd felsefesi hakkında bir risale, mantığa ve hesaba dair risaleler ile çeşitli şerhler ve risaleler de kaleme almıştır.
